Paweł Bitka Zapendowski
www.zapendowski.pl
Kantor w Paryżu i inne dramaty NOWOŚĆ
Miłość na Miodowej - Leo Lipski Story "Dialog" (11-12/2023) NOWOŚĆ
Moje książki w e-bookowo.pl
Trakl. Dni sÄ… policzone - film na DVD
9 PREMIER SPEKTAKLI AUTORSKICH 2010 - 2019
Leo Lipski Story w TEATRZE POLSKIEGO RADIA
monodram o Andrzeju Wajdzie
Miałem Wielkie Szczęście - monodram o A.Wajdzie
„Tematem wielu naszych filmów byÅ‚y okrucieÅ„stwa nazizmu, nieszczęścia jakie niesie komunizm.”
Andrzej Wajda w 2000 w Los Angeles podczas wręczenia nagrody Oscara
Andrzej Wajda w imiÄ™ obiektywnej prawdy, dla której szukaÅ‚ miejsca na ekranie, pokonaÅ‚ dÅ‚ugÄ… drogÄ™ w walce o bliskie nam ideaÅ‚y. Jednym z najważniejszych tematów
jest ten mówiÄ…cy o zmaganiach o PolskÄ™ wolnÄ…, demokratycznÄ… i jej miejsce
w zjednoczonej Europie. PrzedstawiÅ‚ go w triadzie filmowej: „CzÅ‚owiek z marmuru”, „CzÅ‚owiek z żelaza” i „WaÅ‚Ä™sa – CzÅ‚owiek z nadziei”. W sytuacji gdy priorytetem
w debacie publicznej jest troska o wolność słowa i demokrację, przesłanie wyrażone
w filmach Andrzeja Wajdy znajduje w naszym spektaklu właściwy wyraz. Wierzymy,
że teatr może sÅ‚użyć rozmowie o Polsce i polskich sprawach w sposób dojrzaÅ‚y
i potrzebny spoÅ‚eczeÅ„stwu. Dlatego Wojciech GaÅ‚ziÅ„ski – aktor, i ja – scenarzysta i reżyser, zrealizowaliÅ›my spektakl teatralny, w którym przypominamy Andrzeja WajdÄ™. Jego życiorys byÅ‚ zroÅ›niÄ™ty z naszÄ… historiÄ…, a on, jak nikt inny, z ogromnÄ… pasjÄ… przedstawiaÅ‚ jÄ… na ekranie.
Przeżycia z wojny
Wojna i czas po wojnie nie sÄ… moim doÅ›wiadczeniem. To doÅ›wiadczenia Andrzeja Wajdy i pokolenia mojego ojca. Na podstawie tamtych przeżyć Wajda nakrÄ™ciÅ‚ wiele filmów. Dla mnie II wojna to polska mitologia. Tak jak mój ojciec uczyÅ‚ siÄ™ o Atenie i Spartakusie, tak mnie uczono o Gwardii Ludowej i generale Åšwierczewskim. Na szlak armii Andersa brakowaÅ‚o godzin. Ważniejsze byÅ‚y Bataliony ChÅ‚opskie i KBW walczÄ…cy z „bandami” - z żoÅ‚nierzami wyklÄ™tymi. Wojna przeze mnie przeżyta to stan wojenny z 1981 roku. Wojsko na ulicach Nowej Huty, zamieszki, aresztowania, strach, zamÄ™t, emigracja wewnÄ™trzna. I przede wszystkim stracona dekada, bezpowrotna utrata siÅ‚. KrÄ™ciÅ‚em wtedy film amatorski na barwnej taÅ›mie 16 mm. pt. „PiÄ™tro”. Wybuch stanu wojennego przerwaÅ‚ go. Na poczÄ…tku grudnia na Wyższej Szkole Teatralnej trwaÅ‚ strajk i studenci mieli wiÄ™cej czasu. WystÄ…pili w jednej ze scen. NastÄ™pna miaÅ‚a pokazywać robotników przekuwajÄ…cych siÄ™ mÅ‚otami i kilofami na drugÄ… stronÄ™ w symbolicznym domu, na kolejne piÄ™tro. Filmu nie skoÅ„czyÅ‚em do dzisiaj. Przed WielkanocÄ… w 1981 zmarÅ‚ mój tato.
Kino Wajdy
Kino Wajdy w dużej mierze uksztaÅ‚towaÅ‚o mnie. „Krajobraz po bitwie” zobaczyÅ‚em jako dorastajÄ…cy chÅ‚opak. DÅ‚ugi miÅ‚osny spacer poety Tadeusza z żydowskÄ… dziewczynÄ… koÅ„czy siÄ™ tragicznie. AmerykaÅ„ski wartownik z obozu przejÅ›ciowego wyrwany ze snu zabija kobietÄ™ przypadkowÄ… seriÄ… z automatu. Gdy kilka lat poźniej na malarskim plenerze sam miaÅ‚em taki spacer z dziewczynÄ… za miastem, skoÅ„czyÅ‚ siÄ™ niemal tragicznie. Przy przechodzeniu przez ogrodzenie nabiÅ‚a rÄ™kÄ™ na wystajÄ…cy szpikulec i pojechaliÅ›my do szpitala. Nie chcÄ™ powiedzieć, że byÅ‚o to echo zobaczonego wczeÅ›niej filmu. Nie mogÄ™ siÄ™ jednak powstrzymać od refleksji nad naturÄ… filmowych obrazow. Wbrew temu co siÄ™ powszechnie sÄ…dzi, filmy Wajdy peÅ‚ne sÄ… nieszczęśliwych wypadkow, a on sam pokazuje siÄ™ jako reżyser katastrofy. KlÄ™ska wrzeÅ›niowa, upadek Powstania, zagÅ‚ada Å»ydow, kres żoÅ‚nierzy wyklÄ™tych, niesprawiedliwy koniec kariery przodownika pracy, luminarza dziennikarstwa, dyrygenta, artysty malarza, tragiczny koniec dyktatora Rewolucji Francuskiej, tragiczna Å›mierć aktora Cybulskiego, smutny koniec polskiego żoÅ‚nierza z kampanii napoleoÅ„skiej – to niektóre tylko katastrofy z dÅ‚ugiej litanii katastrof jakie znalazÅ‚y ilustracjÄ™ na ekranie. Wajda jawi siÄ™ w dużej mierze jako reżyser tragedii – narodowej i prywatnej. Polacy cierpiÄ…cy na kompleks niemożnoÅ›ci, utraty, klÄ™sk koÅ„czÄ…cych bohaterskie zrywy majÄ… swoich kreatorow widowiska i jednym z najważniejszych jest Andrzej Wajda.
Dwóch kolegów
Andrzej Wajda znajdowaÅ‚ dla swoich przeżyć wyraz, krÄ™cÄ…c o trudnych, gorzkich sprawach filmy. Szczerze wyrażaÅ‚ swojÄ… bezsilność, rozpacz, bunt, pragnienie wolnoÅ›ci i sprawiedliwoÅ›ci, wiarÄ™ w coÅ› lepszego, co musi nadejść. Również zachwyt, pasjÄ™, miÅ‚ość. Ta umiejÄ™tność pozwoliÅ‚a mu po latach powiedzieć, że „miaÅ‚ wiele szczęścia”. Å»yÅ‚ dÅ‚ugo i zdążyÅ‚ zrobić wiele.
Andrzej Wroblewski przeciwnie: jego obrazy malarskie sÄ… przejmujÄ…ce, lecz samotne. UkrywaÅ‚ siÄ™ za ironiÄ…, chÅ‚odem, chÅ‚odnym obrazowaniem za pomocÄ… chÅ‚odnej niebieskoÅ›ci wyciskanej z tuby bÅ‚Ä™kitu pruskiego (mówiÅ‚ do kolegi: „jakże wydajna farba”). Nie umiaÅ‚ wystarczajÄ…co dobrze nawiÄ…zać kontaktu ze swoim uczuciem, bólem, niezgodÄ… na okropność wojny, ludzkiego okrucieÅ„stwa i beznadziejność ofiary. I tak ich wyrazić, aby wzruszyć widza. Nie pozwalaÅ‚ sobie na wyrażenie wzruszenia i relatywnie szybko zabraÅ‚ je na „tamtÄ… stronÄ™”.
Opcja Wolność
Nie byÅ‚o innej opcji. Polskie filmy o wojnie szÅ‚y w telewizji przez caÅ‚e moje dzieciÅ„stwo i mÅ‚odość. Przekaz byÅ‚ wyraźny: albo socjalizm i pokój, albo wojna. W latach 50 tych Wajda wyreżyserowaÅ‚ kilka filmów o wojnie: Pokolenie, KanaÅ‚, PopióÅ‚ i diament, Lotna. Czy byÅ‚y one lepsze lub gorsze od innych? Czy majÄ… dziÅ› jakieÅ› dla mnie (dla nas) znaczenie? W czasie wojny Polacy walczyli o wolność. Po wojnie również. Dzisiaj? Czy wolność jest dana raz na zawsze? Wiemy, że nie.
O PolskÄ™ równych szans
W 2008 pokazaÅ‚em autorskÄ… wystawÄ™ „Dwie Polski” w Miejskiej Galerii Sztuki w Zakopanem. UkazaÅ‚ siÄ™ też wtedy zbiór moich wierszy pod tym tytuÅ‚em. „Jakub JasiÅ„ski, czyli dwie Polski” to tytuÅ‚ niedokoÅ„czonego dramatu Adama Mickiewicza o rozbiorach. Znacznie później w XX wieku w 1944 zarysowaÅ‚y siÄ™ znów „dwie Polski”, które po dzisiaj mimo upÅ‚ywu wielu lat wspóÅ‚istniejÄ…. W rozmowach przy stole, w mediach, w programach politycznych, podziale dóbr. Metaforycznie i nie tylko. Po dziesiÄ™ciu latach od zakopiaÅ„skiej wystawy wracam do tematu Polski, Polaków i polskoÅ›ci, opowiadajÄ…c o Andrzeju Wajdzie i jego filmach.
Paweł Zapendowski